Железин ауданының Пятерыжск және Железинка ауылдарының маңындағы Ертіс өзенінің оң жағалауы мұнда табиғатты көруге және оның бір бөлігі болуға дайын адамдарға ұмытылмас әсер қалдырады. Барлық жерде өзенге тік түсетін тік жарлар, тік қабырғалары бар биік цирктер, қиялар мен бұрылыстар бар, оларды басқа ештеңемен салыстыруға болмайды.
Бұл тік жағалауларда төрттік геологиялық кезеңде және одан ертерек өмір сүрген жануарлардың сүйектері кездеседі. Бұл кезең, белгілі болғандай, екі жарым миллион жыл бұрын басталды және әлі де жалғасуда. Осы себепті, оны антропогендік деп те атайды, өйткені мұндай дәуір адамдар пайда болуымен жалғасады. Ал бізге дейін өмір сүргендердің қалдықтары аздаған тереңдікте жағалауда немесе судың өзінде кездеседі.
2008 жылдың сәуір айында Павлодар облыстық «Звезда Прииртышья» газеті 2002 жылы Железин ауданында мамонттың тұтас қаңқасы табылғанын жазған. Пятерыжск ауылының тұрғыны Федор Кутышев Ертіс жағалауында биіктігі бір метрге жуық және ені өте үлкен бас сүйекті тапты. Ол туралы жергілікті мектеп директоры Г.Таскаевқа, ал ол – Павлодарлық археологтарға хабарлады. Біріккен ғылыми-зерттеу орталығының қызметкерлері Железин ауданына кетті, бірақ ол кезде бас сүйек жоғалып кетті. Жағалауды зерттегеннен кейін археологтар жартастан шыққан үлкен сүйектерді тапты. Мамонттың барлық қалдықтарын алу үшін мен шамамен 20 метр ор қазуым қажет болды. Пятерыжскте жоғалған басты қоспағанда, мамонттың бүкіл қаңқасы табылды. Барлық сүйектер жақсы сақталған.
Біраз уақыт бұрын біз Томск қаласының палеонтологы, Геология және минералогия ғылымдарының кандидаты (қазір ол доктор болды) Андрей Валерьевич Шпанскиймен бірге экспедиция жасадық. Пятерыжск селосынан Железинка аудан орталығына дейін Ертістің орамды және тік жағалауымен 40 шақырымға жуық жаяу жүріп өттік.
«Біздің экспедициямыздың мақсаты мамонтты фаунаның жануарларының сүйек қалдықтарының болуын жағалау бойынан тексеру және Ертіс өзенінің осы учаскесінің қазіргі жағдайын бағалау болды. Маршруттағы негізгі қызметтен басқа, біз кіші Отанымыздың сұлулығын, су басқан жайылмалы шалғындарды, биік жарларды және адамдар көп болмайтын жерлерде бүгіліп жатқан Ертіс өзенінің тыныш көріністерін таңдадық», – дейді географ Виталий Кожокар.
Мамонттардың, пілдердің, бұғы мүйізтұмсықтар, қорқаулардың және өзге де сүт қоректілердің азу тістері, бас сүйектері, омыртқа, аяқ-қол сүйектерінің табылуы туралы хабарлар бұл өлкеде аз емес. Сонымен, егер сіз Железинка немесе Пятерыжск ауылдарының айналасына келіп, жағалауда жүрсеңіз, осы таңғажайып аймақтың ежелгі өткенінің нақты дәлелдерін таба аласыз.
Қалай келуге болады? Павлодардан аудан орталығы – Железинка ауылына көлікпен 190 шақырым жолды жүріп өтіп, екі сағат ішінде жетуге болады. Қаладан бағыт бойынша Сіз Железинкаға немесе одан бұрын Пятерыжскке жетсеңіз, солға – өзенге бұрылуыңыз керек. Өзіңізге ұнайтын орынды таңдап, қалалық (немесе тіпті ауылдық) еңбек күйбеңінен демалыңыз. Сонымен қатар, облыс орталығынан күн сайын сағат 13.42-де автобус шығады, ол сағат 17.15-те келеді. Автобус үш жарым сағат жүреді.
Антон Сергеев
Сурет автор мен Виталий Кожокардыкі